ਸੁਖਿੰਦਰ - ਲੇਖ

ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤਾਂ – ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ

ਲੇਖ

ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੌ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ; ਪਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਤੀਕ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਵਧੇਰੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਨਾਵਲਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਹੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਖਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਕਸਰ, ਅਜਿਹੇ ਨਿਬੰਧ ਜ਼ਰੂਰ ਛਪਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਖੋਜ-ਪੱਤਰ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

----

ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ‘ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ’ ਨਾਮ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਸਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ; ਪਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੁਸਤਕ 2003 ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਧੇਰੇ ਨਿਬੰਧ ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

----

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨੇਕਾਂ ਸਮਾਜਿਕ/ ਸਭਿਆਚਾਰਕ / ਧਾਰਮਿਕ / ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਪਰ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਵੀ ਕਈ ਵੇਰੀ ਇੰਝ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਜਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਮੇਨਸਟਰੀਮ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਨਾਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨੇਕਾਂ ਕੌੜੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਜੁਅਰੱਤ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ‘ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ’ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਬਣਦੀ ਹੈ।

----

ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ; ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਝਿਜਕ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਇਮੀਗਰੈਂਟ ਬਨਣ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਇੱਕ ਦੰਮ ਦੌੜ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ ਉਸਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਸਿਖਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉੱਤੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖਰਚਾ ਕਰਕੇ ਵੀ ਨੌਜੁਆਨ ਔਰਤਾਂ/ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਧੀਆ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ। ਮਹਿੰਗਾਈ ਸਿਖਰਾਂ ਛੋਹ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਥੱਲੇ ਦੱਬੇ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਏ ਹੋਏ ਲੋਕ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਚੰਗੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦੇ ਸੁਪਣੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਸਤੇ ਹਰ ਜਾਇਜ਼/ਨਾਜਾਇਜ਼ ਢੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਇਸ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਲਾਭ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਟ ਤਾਂ ਉਠਾ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ; ਇਸ ਸਥਿਤੀ ‘ਚੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਟਰੈਵਲ ਮਾਫੀਆ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ, ਪੱਤਰਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਡਾਕਟਰ, ਨਰਸਾਂ, ਖਿਡਾਰੀ, ਡਰੱਗ ਸਮਗਲਰ, ਸੈਕਸ ਟਰੇਡਰ ਅਤੇ ਮਨੀ ਸਮਗਲਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਲੁੱਟ ਮਚਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਵੀਜ਼ਾ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ:

“ਕਈਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਜੋਗ ਬਣ ਗਏ। ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਫਰਜ਼ੀ ਵਿਆਹ ਤੇ ਕਾਗਜ਼ੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਹੋਏ। ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵੱਟੇ ਗਏ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਵਿਆਹ ਰਚਾਏ ਤੇ ਕਮਾਈ ਖਾਤਰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਚੱਕਰ ਪੇਸ਼ਾ ਹੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਤੁਰੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਨਾ ਬਣਿਆ ਉਹ ਠੱਗ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਢਹੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਖੂਬ ਹੱਥ ਰੰਗੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਮ ਅਮੀਰ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਇਹ ਲੋਕ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਥੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਾਂ ਕਿਹੜੇ ਤਣ ਪੱਤਣ ਲੱਗੇ। ਕੋਈ ਸ਼ਾਇਦ ਬੰਨੇ ਲੱਗ ਗਏ ਹੋਣ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਬਹੁਤ ਕਾਮਯਾਬ ਵੀ ਹੋਏ। ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਰਾਹਾਂ ‘ਚ ਹੀ ਬਰਫ਼ਾਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਸੜਦੇ ਮਰਦੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਰਹੇ। ਕਈ ਅਪਾਹਜ ਹੋ ਸੌ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲਦੇ ਘਰੀਂ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਏਜੰਟਾਂ ਨਾਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਗਏ, ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਮਰਲੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਸਿਰ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਗਹਿਣੇ ਪੈ ਗਈਆਂ। ਕਈਆਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵੀ ਗਈਆਂ। ਹੁਣ ਕਿਸਮਤਾਂ ਨੂੰ ਝੂਰਦੇ ਅੱਧੀ ਖਾਂਦੇ ਸਾਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਗਏ ਹਨ।”

----

ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਭਨਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਆ ਕੇ ਅਸੀਂ ਏਨੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਬਣਿਆ ਬਣਾਇਆ ਛੱਡ ਕੇ ਕਦੀ ਵੀ ਕੈਨੇਡਾ ਨਾ ਆਉਣਾ ਪਵੇ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕਿ ਢੋਲ ਦਾ ਪੋਲ?’ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ:

“ਏਥੇ ਦੇ ਡਾਲਰ ਇੰਡੀਆ ਬਾਹਲੇ ਹੀ ਚਮਕਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵੀ ਤੀਹ ਗੁਣਾ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੰਡੀਆ ‘ਚ ਅਸੀਂ ਚਾਹਾਂ ਪੀਂਦੇ, ਫਰਲੋਆਂ ਮਾਰਦੇ, ਡਿਊਟੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਆਂ। ਕੰਮ ਟੇਬਲ ਤੇ ਸਾਡਾ ਪੈੱਨ ਐਨਕ ਹੀ ਸਾਡੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਾਈਲਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਨਹੀਂ। ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਮਾਸਟਰ ਦੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੇ ਮੁਨੀਟਰ ਜਾਂ ਦਿਹਾੜੀ ਤੇ ਰੱਖੀ ਟੀਚਰ ਹੀ ਡੰਗ ਟਪਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ‘ਕੰਮ ਕਲਚਰ’ ਦਾ ਏਥੇ ਰਿਵਾਜ ਨਹੀਂ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਡਾਲਰ ਏਥੇ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਪੁੱਟਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।”

----

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਡਾਲਰ ਦਰੱਖਤਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਕੋਈ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧੰਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਿਆਂ ਦੇ ਵਿਉਪਾਰ ਦਾ ਧੰਦਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ‘ਕਬੂਤਰਬਾਜ਼ੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ - ਚਾਹੇ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਫਸਰ ਹਨ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗੀ/ਗ੍ਰੰਥੀ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ। ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕਿ ਢੋਲ ਦਾ ਪੋਲ’ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕੋਈ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ:

“ਸੌਖੀ ਤੇ ਢੇਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਕਮਾਈ ਖ਼ਾਤਰ ਕਬੂਤਰਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨਜਾਇਜ਼ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਾਣੀਆਂ ਪਹਿਚਾਣੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੇ ਅਪਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਿਆਸੀ, ਧਾਰਮਿਕ, ਗਾਇਕ, ਖੇਡ ਪ੍ਰਮੋਟਰ ਤੇ ਫਿਲਮੀ ਹਸਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 100 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ ਇਸ ਵਪਾਰ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਪਾਰ 1980 ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਦੀ ਸਿਖਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਮੰਤਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਖਰੜਾ ਤੇ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਸਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲਾ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾਉਣ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਪੂਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਪਿਛੋਂ ਇਸ ਜਥੇ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਵਜ਼ਾਰਤੀ ਪਰਮਿਟ’ ਦੁਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਫੈਡਰਲ ਮੰਤਰੀ ਹਰਬ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਮੋਸ਼ੀ ਉਠਾਉਣੀ ਪਈ।”

----

ਏਨੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ, ਏਨੀਆਂ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਹਦ, ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਇਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿੰਨੀ ਤਣਾਓ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਉਦੋਂ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਰਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਮਲਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੈਨੇਡਾ ਸੱਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਗਾਲੋ-ਗਾਲੀ ਅਤੇ ਘਸੁੰਨ-ਮੁੱਕੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ‘ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕਿ ਢੋਲ ਦਾ ਪੋਲ?’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:

“ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੁਆਬੀਏ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਨੇ ਏਥੇ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਚੰਗੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ, ਕੋਲਡ ਸਟੋਰਾਂ ‘ਚ ਹਿੱਸੇ। ਭਰਾ ਥਾਣੇਦਾਰ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਲੜਕੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਨਾਲ ਆਏ ਸਨ। ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ ਨੇ ਘਰੋਂ ਤੋਰ ਦਿੱਤੇ। ਅਖੇ ਘਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਖਰਚਾ ਦਿਓ। ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਜੀਅ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਜ਼ਾਰੋ-ਜ਼ਾਰ ਹੰਝੂ ਕੇਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਬਾਈ ਜੀ! ਇੰਡੀਆ ਮੁੜ ਚਲਿਆਂ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਥੁੜ ਨਹੀਂ। ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ...ਖੈਰੀਂ ਮਿਹਰੀਂ ਆ...ਕੀ ਆ ਇਹ ਕੈਨੇਡਾ...ਕੱਖਾਂ ਤੋਂ ਹੌਲੇ ਹੋਏ ਫਿਰਦੇ ਆਂ...ਪਿੰਡ ਉਹ ਕਾਰਾਂ ਸਕੂਟਰਾਂ ਤੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਲਾਗਣਾਂ ਕੋਲੋਂ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ।”

----

ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਦੀ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਧੀਆਂ/ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਸੌਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੱਸਵੀਂ ਪਾਸ ਮੁੰਡੇ ਐਮ.ਏ. ਪਾਸ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੇ ਸੌਦਿਆਂ ਅਧੀਨ ਵਿਆਹ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਘੱਟ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ; ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਕੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਪਤੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੱਟ ਮਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧੌਂਸ ਜਮਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ / ਮਾਨਸਿਕ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵਿਦਰੋਹ ਭੜਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਨਾ ਸਹਾਰਦੇ ਹੋਏ ਹੈਂਕੜਬਾਜ਼ ਪਤੀ ਆਪਣੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਨੌਬਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਲਈ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਲਚੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ‘ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕਿ ਢੋਲ ਦਾ ਪੋਲ?’ ਨਿਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਾਜਵਾ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਦੁਆਉਂਦਾ ਹੈ:

“ਬਹੁਤਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਪਾਂਡੂਆਂ ਦਾ ਕੌਰਵਾਂ ਵਾਲਾ ਜੂਆ ਹੀ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰੋਪਦੀ ਵਾਂਗ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਦਾਅ ਤੇ ਲਾਉਣੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕਦੇ। ਫਿਰ ਸਾਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਜੀਵਨ ਝੋਰਿਆਂ ਪਛਤਾਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਦੋਸਤੋ ਤੇ ਵੀਰੋ ! ਹਰ ਵਸੀਲੇ ਬਾਹਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਛੱਡ ਦਿਓ...ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਹਿੰਮਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਡਾਲਰ ਦੀ ਚਮਕ ਨਾਲ ਅੰਨ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਫੈਸਲੇ ਨਾ ਲਵੋ। ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਮੋਹਰ ਜਾਂ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨੇ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋਣਗੇ।”

----

ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਬਾਜਵਾ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਸੱਧਰਾਂ ਦੀਆਂ ਧੂਣੀਆਂ’ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:

“ਹਾਣ ਪ੍ਰਵਾਣ, ਵਿੱਦਿਆ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਇਕਸੁਰਤਾ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਹੀ ਵੇਖੀਦੀ ਹੈ। ਏਥੇ ਦਾ ਮੈਟਰਿਕ ਪਾਸ ਪੰਜਾਬ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਗਿਆ ਲਾੜਾ ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਦਿ ਚੰਗੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤੋਂ ਉਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੱਲੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਦਾ। ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਭੁਲਾ 22, 23 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਪੈਂਦੀ ਸੱਟੇ ਹੀ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਦੀ ਫਿਰ ਦਾਜ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸੌਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਰ ਦੇ ਘੁੱਟ ਭਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਭਲੀ ਜੋ ਖੈਰੀਂ ਮਿਹਰੀਂ ਸਿਰੇ ਲੱਗ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਧੋਖਾ ਹੋ ਜਾਏ ਕੁੜੀ ਸਭ ਕੁਝ ਗੁਆ, ਛੁੱਟੜ ਬਣ, ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਹੰਝੂ ਕੇਰਨ ਜੋਗੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਏਧਰ ਦੇ ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਤੇ ਗਰਲ-ਬੁਆਏ ਫਰੈਂਡ ਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮੇ ਫਿਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਆਈਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਐਵੇਂ ਢੋਰ ਹੀ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ...ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਤਨੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਹੋਣ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਡਿਗਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਤੇ ਓਵਰ ਟਾਈਮ ਲਾਕੇ ਡਾਲਰ ਕਮਾਉਣੇ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਵਿਸਕੀ ਤੇ ਭੁੱਜੇ ਮੁਰਗੇ ਛਕ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿੱਚ ਵੜ ਥਕੇਵਾਂ ਲਾਹੁਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।”

----

ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਭੈੜਾ ਵਰਤਾਓ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ; ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਵਾਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਜੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਲਈ ਸਪਾਂਸਰ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁੜ ਕੇ ਕੋਈ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਖਰਚਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਰੁਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦਾ ਚੈੱਕ ਵੀ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤਾਓ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਟੀਆ ਪੱਧਰ ਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਸੁਖੀ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ’ ਨਿਬੰਧ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦਾ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ:

“...ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ। ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੇਦਨਾ ਭਰਪੂਰ ਇੱਕ ਪੈਨਸ਼ਨਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਬਜ਼ੁਰਗ 1965 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਤੀਹ ਸਾਲ ਉਸ ਨੇ ਠੰਢੇ ਯਖ ਮੌਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਖੂਬ ਡਾਲਰ ਕਮਾਏ। ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ 38 ਮੈਂਬਰ ਏਥੇ ਬੁਲਾਏ ਤੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਉਸਨੂੰ 3600 ਡਾਲਰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਵੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ। ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ...ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਭਰੀ ਗਾਥਾ ਸੁਣ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਹੈ...ਜਿਹੜੀ ਔਲਾਦ ਇਸ ਕਰਜ਼ਦਾਰੀ ਤੋਂ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਮੁੱਕਰ ਜਾਵੇ ਉਹ ਕਪੁੱਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲਾ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਜਚਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰੱਜਕੇ ਪੱਠੇ ਖਾਣੇ, ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਖੁਰਲੀਆਂ ਤੇ ਬੱਝਣਾ ਤੇ ਕੁਖਾਂ ਕੱਢ ਆਫਰੇ ਫਿਰਨਾ ਹੀ ਅਮੀਰੀ ਤੇ ਵਡਿਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਹਉਮੈ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਵਿੱਸਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਉਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇਨਸਾਨ ਹਨ ਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ ਮਾਨਵੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨਾਲ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਗੁਲਾਮਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ‘ਚ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ। ਇਹੋ ਜਹਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਮਾਜਿਕ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਝ ਅਕਲ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।”

----

ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਭੈੜੇ ਵਰਤਾਓ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਵਾਪਸ ਇੰਡੀਆ ਪਰਤ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਟੁੱਟਦੇ ਭਰਮ ਤੇ ਉੱਸਰਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ’ ਨਿਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

“...ਕੀ ਸੁਪਨੇ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸੀ; ਕਿਹੜੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚਕੇ ਸੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦੇ; ਇਹ ਹੀ ਆਖਾਂਗੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮੋਹ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ ਜੇ, ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਭਾਈ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਸੁਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਦੀ, ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਬਦਖ਼ੋਈ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਢਿੱਡ ਨੰਗਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ...ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆਂ ਜੱਫੀ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਾ ਭਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਜਿਸ ਦਿਨ ਇਸ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਉੱਤਰੇ ਸੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਰਗੇ ਭਰਮ ਸਨ, ਅੱਜ ਉਸੇ ਹੀ ਥਾਂ ਤੇ ਭਰਮਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਦੀਆਂ ਖਿੰਡੀਆਂ ਕੰਕਰਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਚਮਕਦੀਆਂ ਸੂਲਾਂ ਲੱਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਵਿੰਨ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਰਹਿਣਾ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਵਰਗ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦਿਲ ਮਿਲ ਜਾਣ। ਉਹ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀਂ ਵੱਸ ਰਹੇ ਨੇ। ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕੋ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਜੱਫੀ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਬੈਗ ਫੜ ਸਕਿਉਰਟੀ ਗੇਟ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ। ਮਾਂ ਦੀ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀ ਚੁੰਨੀ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਧੋਂਦੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ।”

----

ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੌਧਰ ਦੀ ਭੁੱਖ ਲਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਿੱਤ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਹੁੰਦੀ ਲੱਖਾਂ ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਆਮਦਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖੇਤਰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਜਿਹੀ ਚੌਧਰ ਦੀ ਭੁੱਖ ਕਈ ਵੇਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲਿਆਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚੌਧਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਿੱਤ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਤੰਗ ਆਏ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਹੀ ਨਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਘਟ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਵੱਲੋਂ ‘ਭਖਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਬਰੈਂਪਟਨੀਏ ਪੰਜਾਬੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ’ ਨਾਮ ਦੇ ਨਿਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

“ਡਿਕਸੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਪਹੁੰਚਕੇ ਬਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰਕਬਾ, ਸਭ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜੀਆਂ ਦੱਸੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ। ਪੁੱਛਿਆ ਇਹ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਬਈ। ਇਹ ਜੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਾਏ ਪੁਆੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਸਿਰਫ ਪੰਜੀ ਦੱਸੀ ਹੀ। ਖੇਤਾਂ-ਫ਼ਾਰਮਾਂ-ਨਰਸਰੀਆਂ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਾਡੇ ਕਿਰਤੀ ਜਥੇ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਮੱਥਾ ਸਿਰਫ ਦਸੀ ਪੰਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਟੇਕਿਆ ਕਰਨੈ...ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਦਸਾਂ ਨਹੁੰਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਚੜਾਈ ਜਾਨੇ ਆਂ...ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਚੌਧਰਾਂ ਖਾਤਰ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਲੜਾਈਆਂ ਤੇ ਤੂੰ ਤੂੰ ਮੈਂ ਮੈਂ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ...ਸੇਵਾ ਲੰਗਰ ਦੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਦੀ ਕੋਈ ਝਗੜਦਾ ਵੇਖਿਆ...ਆਓ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਜਾਲ ‘ਚੋਂ ਕੱਢੀਏ...ਪੰਜਾਬ ਵਾਲੀ ਈ ਬੀਮਾਰੀ ਏਥੇ ਵੀ ਤੁਰੀ ਫਿਰਦੀ ਏ।”

----

ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ‘ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ’ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਬਾਜਵਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਗੂੰਜਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਢੋਲ ਉੱਤੇ ਡੱਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੋਰੇ, ਕਾਲੇ, ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ, ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਥਿਰਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ. ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਆ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ। ਨੱਚਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ, ਈਸਾਈ, ਜੈਨੀ, ਬੋਧੀ - ਮਰਦ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉਸਰ ਰਹੇ ਬਹੁ-ਸਭਿਆਚਾਰਵਾਦ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਬਾਜਵਾ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਜਦੋਂ ਬਹੁ-ਰੰਗੀ ਜਵਾਨੀ ਨੇ ਇਕੱਠਿਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਭੰਗੜੇ ਪਾਏ’ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:

“ਇਹ ਕਲਚਰਲ ਸੰਯੋਜਨਵਾਦ ਸਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭਵਿੱਖ ਉਸਰਨ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ‘ਖਾਓ ਪੀਓ ਐਸ਼ ਕਰੋ ਮਿੱਤਰੋ, ਪਰ ਦਿਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦੁਖਾਓ ਨਾ’ ਗੀਤ ਗੂੰਜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮੁੱਚੀ ਆਲਮੀ ਫਿਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ‘ਕਿਉਂ ਗੁਆਚੇ ਫਿਰਦੇ ਹੋ ! ਕਮਾਓ, ਖਾਓ, ਪੀਓ ਤੇ ਐਸ਼ ਕਰੋ ਪਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਦੁਖਾਇਆ ਜੇ !! ਇਹ ਹੀ ਤੁਹਾਡਾ ਧਰਮ ਹੈ !!!’ ਕਾਸ਼ ! ਸਾਡੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਸੌੜੇ ਵਾਦਾਂ ਤੇ ਸੁਆਰਥੀ ਹਿਤਾਂ ਸੌੜੇ ਕੌਮੀਵਾਦ, ਨਸਲਵਾਦ, ਹੈਂਕੜਵਾਦ, ਇਲਾਕਾਵਾਦ, ਫਿਰਕਾਵਾਦ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਦ ਤੇ ਹੋਰ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਕਰਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਕਟਾਂ ‘ਚੋਂ ਉਪਜੀ ‘ਮੇਰੀ ਤਾਕਤ ਮੂਹਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਹੋ, ਕੀੜੇ ਮਕੌੜੇ ਓ !’ ਵਾਲੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਜ਼ੋ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ‘ਚੋਂ ਉਤਾਂਹ ਉੱਠਣ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਇੱਕ ਸੰਯੋਜਤ ਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਪਰੁੱਚੀਏ, ਖਿੜੀਏ ਤੇ ਮਹਿਕੀਏ. ਸੰਸਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਤੇ ਮਿਤਰਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦਾ ਇਹ ਹੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਹ ਹੈ।”

----

ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਟੋਰਾਂਟੋ ‘ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨ ਬਣਾਓ’ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਲੋੜ ਵੱਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੁਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਲੋੜ ਹੈ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਹੋਰਨਾਂ ਕਮਿਊਨਿਟੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਮੱਦਦ ਦਿੰਦੀ ਹੈ; ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸ ਸਾਂਝੀ ਲੋੜ ਵੱਲ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਮੰਦਿਰ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਗਿਰਜਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਲੱਖਾਂ ਡਾਲਰ ਖਰਚ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਈਸਾਈਆਂ, ਜੈਨੀਆਂ, ਬੋਧੀਆਂ - ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਕਲਾਤਮਕ, ਸੰਗੀਤਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਇਕੱਤ੍ਰਤਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸਾਂਝੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਜਿਹੀ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਅਜੇ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਚੇਤਨਾ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਲਿਆ ਸਕੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਮੰਦਰ, ਮਸੀਤ ਤੇ ਗਿਰਜੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਭ ਆਸਤਕ, ਨਾਸਤਕ ਅਤੇ ਕੱਟੜਤਾ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸੌੜੀਆਂ ਵਲਗਣਾਂ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬਣ ਬੈਠ ਸਕਣ।

----

ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਆ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੁੱਢਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਔਖੇ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਪਏ ਹਨ; ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਸਲਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ‘ਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਨ ਸਿਰਫ ਬਹੁਤ ਔਖੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ; ਬਲਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਰਹਿਣ ਲਈ ਥਾਵਾਂ ਵੀ ਹੁਣ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ - ਬਲਕਿ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਕੈਬਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਦੀਆਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿਬੰਧ ‘ਅਲਬਰਟਾ ਦੀ ਸੈਰ’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ:

“...ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵੇਤਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਥੱਕਿਆਂ ਟੁੱਟਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੇ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਰੋਟੀ ਬਨਾਉਣ ਜੋਗੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਕਈ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਲੀ ਖੁਰਾਕ ਖਾ ਕੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਸੌਂ ਜਾਂਦੇ। ਕੋਲੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਾਮੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਮੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਪਸੀਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ੰਟ (ਫਾਇਰ) ਕਰਕੇ ਭਾਵ ਬਰਤਰਫ਼ ਕਰ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੰਮ ਪਿਛੋਂ ਘਰ ਜਾਣ ਜੋਗੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰਹਿੰਦੇ।”

----

‘ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ’ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਵਿਖਾਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਹਨ; ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਆ ਕੇ ਦੇਖਣੇ ਪਏ। ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜਗਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਲੋਕ ਆਪ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ? ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਹੋਣ ਦਾ ਏਨੇ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਤਜਰਬਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਿਸੀ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਵੀ ਥਾਂ ਥਾਂ ਭਟਕਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।

----

ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ‘ਰੰਗ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ’ ਪੁਸਤਕ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।