ਸੁਖਿੰਦਰ – 18 ਮਹੀਨੇ ਬੀਤਣ ਤੇ ਵੀ ਇੰਡੀਆ ਬੈਠੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਭੇਜੀ - ਖ਼ਤ

ਸੁਖਿੰਦਰ – 18 ਮਹੀਨੇ ਬੀਤਣ ਤੇ ਵੀ ਇੰਡੀਆ ਬੈਠੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਭੇਜੀ - ਖ਼ਤ

ਵਿਚਾਰ-ਚਰਚਾ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਤ :

ਗੱਲ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ......ਦੋਸਤੋ : ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਮੰਚਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅਕਸਰ, ਬਹਿਸ ਛਿੜਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ, ਸਾਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਬੈਠਕਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ / ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ / ਰੇਡੀਓ / ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਰਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

----

ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ / ਆਲੋਚਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਡਾਲਰਾਂ / ਪੌਂਡਾਂ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਘਟੀਆ ਲਿਖਤਾਂ ਛਪਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ; ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਛਪਣ ਤੋਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਇਤਨੇ ਲਾਲਚੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮੂੰਹ ਮੰਗੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਛਾਪਣ ਦੇ ਉਹ ਬਹਾਨੇ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ - ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਪੁਸਤਕਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਣ।

----

ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਹ ਨੁਕਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਆ ਰਹੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਜਾਬ, ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਦੀਪਕ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਵਰਲਡ ਪੰਜਾਬੀ ਸੈਂਟਰ’ ਵੱਲੋਂ ਨਵੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

----

ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਯੋਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜਨ ਵੇਲੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾੜਾ ਵਰਤਾਓ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਮਾੜਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਬਲਕਿ ਦੂਹਰਾ ਮਾੜਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਮਾੜਾ ਵਰਤਾਓ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਬਲਕਿ ਉਹ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕਮਾਏ ਡਾਲਰ / ਪੌਂਡ ਵੀ ਬੜੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਨਾਲ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ।

----

ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬੀਤੀ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ; ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ (ਮਾਲਕ: ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ / ਰੋਹਿਤ ਜੈਨ) ਨੇ 2008 ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 800 ਡਾਲਰ ਭੇਜੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਭੇਜਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ। ਇਹ ਡਾਲਰ ਮੈਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੈਂਕ ਟੀਡੀ ਕੈਨੇਡਾ ਟਰੱਸਟ ਰਾਹੀਂ ਬੈਂਕ ਡਰਾਫਟਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹ ਡਾਲਰ ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ / ਰੋਹਿਤ ਜੈਨ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਤਕਰੀਬਨ 18 ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਸੂਲ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 18 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਪੁਸਤਕ ਦੀਆਂ ਸਿਰਫ 2 ਕਾਪੀਆਂ ਹੀ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ / ਰੋਹਿਤ ਜੈਨ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਈਮੇਲਾਂ ਭੇਜ ਚੁੱਕਾਂ ਹਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਫੂਨ ਉੱਤੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨੇ ਮੇਰੇ ਡਾਲਰਾਂ ਨਾਲ ਪੁਸਤਕ ਛਾਪ ਕੇ ਵੇਚ ਵੀ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਭੇਜੇ ਡਾਲਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ? ਅਸੀਂ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਸਕਣ। ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਘਟੀਆ ਵਤੀਰਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਸਮਝਣੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ?

-----

ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ 800 ਡਾਲਰ ਦੀ ਇਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਰਾਸ਼ੀ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਇੰਨੀ ਕੁ ਰਾਸ਼ੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੀ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਸਵਾਲ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਕੁ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਟੀਆ ਵਤੀਰਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ?

-----

ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਸੁਖਮਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ (ਓਨਟਾਰੀਓ), ਗੁਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ (ਓਨਟਾਰੀਓ), ਗੁਰਦਿਆਲ ਕੰਵਲ (ਓਨਟਾਰੀਓ), ਮਿੱਤਰ ਰਾਸ਼ਾ (ਓਨਟਾਰੀਓ), ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ), ਜਸਬੀਰ ਕਾਲਰਵੀ (ਓਨਟਾਰੀਓ) ਅਤੇ ਇਕਬਾਲ ਖ਼ਾਨ (ਅਲਬਰਟਾ) ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਿਟਾਂਦਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। 25, 26, 27 ਜੁਲਾਈ , 2009 ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ 2009 ਟੋਰਾਂਟੋ’ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਡਾ. ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ (ਦਿੱਲੀ), ਡਾ. ਵਨੀਤਾ (ਦਿੱਲੀ), ਡਾ. ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ (ਪਟਿਆਲਾ) ਅਤੇ ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।

-----

ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਾੜਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲੇਖਕਾਂ ਕੋਲ ਇੰਨਾਂ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰ ਸਕਣ। ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਸੁਖਮਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਪੰਜਾਬ, ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਮਾੜੇ ਵਤੀਰੇ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

-----

ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ / ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ / ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ / ਪੰਜਾਬੀ ਬਲਾਗਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ੍ਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰਾ ਇਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਬਹਿਸ ਛਿੜ ਸਕੇ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਘਟੀਆ ਵਤੀਰਾ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਖ਼ਤ ਵੀ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਸੰਵਾਦ’ ਦੇ ‘ਦਿਵਾਲੀ’ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ।

ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ-

ਤੁਹਾਡਾ ਅਪਣਾ,

ਸੁਖਿੰਦਰ,

ਸੰਪਾਦਕ: ਸੰਵਾਦ

ਸੁਖਿੰਦਰ - ਲੇਖ

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਹਨੇਰੀ - ਸੁਖਿੰਦਰ

ਲੇਖ

ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ 2008 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੱਠ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਹਿਰ, ਧੁੰਦ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ’ (1974), ‘ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ’ (1979), ‘ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ’ (1985), ‘ਬੁੱਢੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਕਥਾ’ (1991), ‘ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂ’ (1993), ‘ਇਹ ਖ਼ਤ ਕਿਸਨੂੰ ਲਿਖਾਂ’ (1998), ‘ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ’ (2006) ਅਤੇ ‘ਕੁੱਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ’ (2006) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ।

1993 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂ’ 24 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਸ਼ਕਿਜ਼ੋਫਰੇਨੀਆਂ’ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੇ ਹੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜਦੀਆਂ ਹਨ।

-----

‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ 40 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਾਹਿਤ, ਸਭਿਆਚਾਰ, ਸੰਗੀਤ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਸਮਾਜਿਕਤਾ, ਵਿੱਦਿਆ, ਦਰਸ਼ਨ, ਧਰਮ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਵਿਗਿਆਨ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੰਦੂ ਬਣਾ ਕੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜਦੀਆਂ ਹਨ।

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਜਾਂ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਬਨਾਉਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਸਾਨੂੰ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅਸਰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਬਾਰੇ ਬਣੀ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਉਹ ਹਰ ਕੰਮ ਰੋਬਾਟ ਵਾਂਗ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮੰਡੀ ਦੀ ਵਸਤ ਵਾਂਗ ਖ੍ਰੀਦੀ ਜਾਂ ਵੇਚੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰਡੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹਮਲਾ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੋਚ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਂ, ਧੀ, ਪਤਨੀ, ਭੈਣ, ਭਰਾ, ਪਿਓ, ਪੁੱਤਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੈਅ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ। ਲੋੜ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਕੀਮਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗਾਹਕ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੈਅ ਵੇਚੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਰਜ਼ ਨਹੀਂ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-2’ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਕਿੱਥੇ ਆਣ ਪਹੁੰਚੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ

ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਤੱਕ ਦਾ

ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ-

ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੀਆਂ ਨਿਆਮਤਾਂ ਨੇ

ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਹੇਰ-ਫੇਰ ਸੰਗ

ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ

ਚਕਲੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ

ਕਿੰਨੀਆਂ ਅਨਭੋਲ ਨੇ ਉਹ ਸੁਆਣੀਆਂ

ਜੋ ਮੈਗਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਪਿਆਦੇ ਬਣੇ

ਸੂਟਿਡ-ਬੂਟਿਡ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ

ਖੂਨੀ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝੂਠ ਦੀ ਚਾਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਬੜੇ

ਬੋਲਾਂ ਉੱਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋਈਆਂ

ਲਾਲ-ਬੱਤੀ ਵਾਲੇ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀਆਂ

ਰੰਡੀਆਂ ਵਾਂਗ, ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ

ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੰਡੀ ਦੇ ਛੱਪੜਾਂ ‘ਚ

ਆਪਣੇ ਜਾਲ ਵਿਛਾ

ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹਿਤ

ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬਿਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ

-----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣਾ ਅਗਲਾ ਹਮਲਾ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ਮੀਡੀਆ। ਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚਿੰਤਕ, ਲੇਖਕ, ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਢੰਡੋਰਚੀ ਬਣ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰਵਾਰਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਲਈ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਨਜ਼ਮ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-2’ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ:

ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੇ ਵਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ

ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਖੱਚਰੇਪਣ ਨੇ

ਗੰਧਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ

ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿਚ ਵਗ ਰਹੇ

ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਝਰਨੇ

ਸੱਜਰੀ ਸਵੇਰ ਵਰਗੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਵੀ

ਹੁਣ ਜਦੋਂ, ਕੋਈ ਗਾਇਕ

ਕਿਸੇ ਪਾਂ ਪਏ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ

ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਹਿਲਾਉਂਦਾ, ਲੱਚਰਤਾ ਦੀ ਸਿਖਰ

ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਤਾਂ, ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ

ਇੱਕ ਜੁਆਨ ਹੋ ਰਹੀ ਧੀ

ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਆਏ ਪਿਤਾ ਨੂੰ

ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਇਆ ਵੇਖ

ਬੋਲ ਉੱਠਦੀ ਹੈ:

‘ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਸੁਨਣੇ ਇਹ ਗੰਦੇ ਗੀਤ

ਪਾਪਾ ! ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ

ਤੁਹਾਡਾ, ਇਹ ਗੰਧਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰ !’

----

ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗੰਧਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਝੂਠੀ ਬੱਲੇ, ਬੱਲੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ‘ਚੋਂ ਲੋਕ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਹੀ ਦਿਨ ਖਾਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰੱਗ ਸਮਗਲਰ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਣ। ਇਹ ਡਰੱਗ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਕੂਲਾਂ-ਕਾਲਿਜਾਂ-ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਅਲ੍ਹੜ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ/ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਨਾਲ ਮਤਲਬ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-3’ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦਾ ਹੈ

ਰੇਡੀਓ ਉੱਤੇ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਗੀਤ ਸੁਣਕੇ:

‘ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਬੱਲੇ ਨੀ ਬੱਲੇ’

ਜਦੋਂ - ਸਵੇਰ ਦੇ ਆਏ ਤਾਜ਼ੇ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸੁਰਖੀ

ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਠੁੱਢੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

‘ਅੱਜ ਫਿਰ ਦੋ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਟਰੱਕ ਡਰਾਈਵਰ

ਕੈਨੇਡਾ-ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬਾਰਡਰ ਉੱਤੇ

ਕੋਕੇਨ ਦੀ ਸਮਗਲਿੰਗ ਕਰਦੇ ਫੜੇ ਗਏ’

-----

ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਚਾਨਕ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਨ ਲੱਗਦਾ। ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜਦੋਂ ਮਹੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਸਜੇ ਘਰ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵੱਲੋਂ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਤਰੀਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਲਾਂ ਵਰਗੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਵਾਂਗ ਅਮੀਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਮੰਤਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਿਤ ਹਰ ਠੀਕ-ਗਲਤ ਰਾਹ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਅਤੇ ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿ਼ਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਅਮੀਰ ਬਨਣ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੈ ਚੁੱਕੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜੁਆਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰੱਗ ਸਮਗਲਰ ਗੈਂਗਸਟਰਾਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਖਹਿਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਘਿਨਾਉਣੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-21’ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਬੜੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਨੇ

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ

ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ

ਝੂਠੇ ਸੁਪਨੇ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ

ਪ੍ਰਪੰਚ ਰਚ, ਰਾਤੋ ਰਾਤ

ਅਮੀਰ ਬਨਣ ਦੇ ਨੁਸਖੇ ਵੇਚਣ ਦਾ

ਜੋ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ

ਉਸੇ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਦੇ ਖਿੱਚੇ

ਡਾਲਰਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ‘ਚ

ਅਰਬੀ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਸਰਪਟ

ਦੌੜ ਰਹੇ ਨੇ ਲੋਕੀਂ

ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਠੱਗ ਬਾਬਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਵੱਲ ਦੌੜਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਲੋਕ ਵਿੱਦਿਅਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੋਣ। ਠੱਗ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨੱਕ ਰਗੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਜਨੀਅਰ, ਡਾਕਟਰ, ਵਕੀਲ, ਪਰੋਫੈਸਰ, ਖਿਡਾਰੀ, ਬਿਜ਼ਨਸਮੈਨ, ਗਾਇਕ, ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਬੜੇ ਸਿਆਣੇ ਅਤੇ ਪਤਵੰਤੇ ਲੋਕ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਮੁਖੌਟਾਧਾਰੀ ਰਹਿਨੁਮਾਵਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-21’ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:

ਇਹੀ ਹੈ ਉਹ ਭੀੜ

ਜੋ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਖੁੱਭੀ

ਹਰ ਠੱਗ, ਹਰ ਸੰਤ, ਹਰ ਸਾਧ ਦੇ

ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਰਗੜਦੀ

ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਏਗੀ

ਹਰ ਪਾਖੰਡੀ ਗੁਰੂ, ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ

ਭੇਡਾਂ ਦੇ ਇੱਜੜ ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ

ਮੈਂ ਮੈਂ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖੋਗੇ

ਇਹੀ ਹੈ ਉਹ ਭੀੜ

ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੜ੍ਹੀ ਮਿਲੇਗੀ-

ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਠਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉਹਲੇ

ਅੰਨ੍ਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਚੀਆਂ ਵਾਂਗ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਿੱਥਦੀ

-----

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਅੱਗੇ ਕੱਖਾਂ ਕਾਨਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉੱਡੇ ਫਿਰਦੇ ਸਾਡੇ ਇਹ ਮੁਖੌਟਾਧਾਰੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤੀ, ਧਰਮ, ਵਿੱਦਿਆ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਵਾਤਾਵਰਨ, ਸਿਹਤ, ਖੇਡਾਂ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਿਗਿਆਨ - ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਖੇਤਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਜੋ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ/ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂੰ ਪਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੀ ਵਤਨ ਫੇਰੀ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪਰਵਾਸ ਤੋਂ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਗੰਦ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਹੈ - ਸਾਡੇ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਗੰਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਜਿਹੀ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਦੇਣ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-23’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲੀਕਿਆ ਹੈ:

ਪੰਜਾਬ, ਤੇਰੀਆਂ ਕੀ ਕੀ ਸਿਫਤਾਂ ਕਰਾਂ

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਨੇ

ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਵੀ

ਅਨੇਕਾਂ ਵੱਡਮੁੱਲੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ

ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਹਨ

ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਹਰ ਪਲ

ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਾਲਾ ਜਪਦੇ

ਤੇਰੇ ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ

ਪਰਮ ਪਿਤਾ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ

ਹਾਜ਼ਿਰ ਨਾਜ਼ਰ ਜਾਣਕੇ

ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ ਸੀ

ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ

ਉਹ, ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੀ

ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂ ਬਣਾ ਦੇਣਗੇ

ਆਪਣੇ ਵਾਹਦੇ ਉੱਤੇ, ਉਹ

ਪੂਰੇ ਉਤਰੇ ਹਨ -

ਦਹਾਕਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ

ਪੂਰਾ ਕਰ ਦਿਖਲਾਇਆ ਹੈ

ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਦਰਿਆ ਵਗਾ ਕੇ

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ, ਅਮਲੀ ਅਤੇ ਨਸ਼ਈ

ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ

ਭੰਗ, ਅਫੀਮ, ਚਰਸ, ਕਰੈਕ, ਕੁਕੇਨ ਦੇ ਅੱਡੇ

ਪਿੰਡ, ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ, ਸ਼ਹਿਰ

ਖੋਹਲ ਦਿੱਤੇ ਹਨ

ਕੈਬਰੇ ਅਤੇ ਬਲੂ-ਮੂਵੀਆਂ ਵੇਖਣ ਜਾਂ

ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਸੁਨਣ ਦੇ

ਚਾਹਵਾਨ ਮਹਾਂ-ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ

ਮਨ-ਪਰਚਾਉਣ ਵਾਸਤੇ, ਹੁਣ

ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨਹੀਂ

ਲਗਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਜਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ

ਪੰਜ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿਚ ਬਣੇ

ਚਕਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਹੀ

ਹਰ ਰੰਗ, ਧਰਮ, ਨਸਲ ਦੀ ਰੰਡੀ ਨਾਲ

ਰੰਗ ਰਲੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ

-----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੁਹਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਹਰੇ ਦੇ ਬੀਜ ਮੁੜ ਮੁੜ ਬੀਜਦਾ ਹੈ: ‘ਖਾਓ, ਪੀਓ, ਕਰੋ ਆਨੰਦ’। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤਾਂ, ਮਹਿਜ਼, ਪੁਤਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰ ਕਾਰਜ, ਹਰ ਅਦਾ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਇਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਤਾਂ, ਮਹਿਜ਼, ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਪਿਆਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਖਬਾਰਾਂ/ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਸਫਿਆਂ ਉੱਤੇ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਅਰਥਹੀਣ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉਸਰੱਈਆਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-26’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਹੀ

ਇੱਕ ਬਦਲਵਾਂ ਨਾਮ ਹੈ-

ਮੈਗਾ ਮੀਡੀਆ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦਾ

ਡਾਇਨਾਸੋਰ, ਦਹਾੜਦਾ ਆ ਰਿਹਾ

ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਦਰੜ ਦੇਣ ਲਈ

ਲੋਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ

ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਸਭਿਆਚਾਰ

ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਵੇ

ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਸੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ-ਇਛਾਵਾਂ ਦਾ

ਜ਼ਿਕਰ ਕਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਵੀ

ਬਹੁ-ਰੰਗੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜ ਸਕਣ

ਉਹ ਤਾਂ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਸਕਰੀਨ

ਦਿਨ ਰਾਤ ਭਰੇ ਰਹਿਣ, ਅਰਥਹੀਣ

ਹਾਲੀਵੁੱਡ-ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ

ਗੁੰਡਾਰਾਜ ਦੇ ਚੀਫ ਐਗਜ਼ੀਕਿਊਟਿਵ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਵੱਲੋਂ

ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਭਰਵੇਂ ਇਕੱਠਾਂ ਵਾਲੇ

ਕੁੱਤਿਆਂ, ਬਿੱਲਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਉੱਤੇ

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪਤਵੰਤੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ

ਮੁਜਰੇ ਕਰਦੀਆਂ ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼, ਪਲੇਅ ਬੁਆਏ

ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਲਈ, ਕਾਮ-ਉਕਸਾਊ

ਨਗਨ ਪੋਜ਼ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ

----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਜਾਂ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਜਿਹੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪਾਸਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆ ਵੀ ਅਮੀਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਜਿਉਣ ਢੰਗ ਨੂੰ ਹੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਬਾਹਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-31’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ

ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਹੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ

ਜੋ ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ ਉੱਤੇ ਜੰਮਦੇ ਹਨ

ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ

ਅੰਤਮ ਸਵਾਸ ਛੱਡਦੇ ਹਨ

ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲੇ ਦਾ ਸਮਾਂ-

ਸਾਰੀ ਉਮਰ

ਪਲੇਅਬੁਆਏ ਹੋਟਲਾਂ ਦੀ

ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ

ਇੱਟਾਂ ਢੋਹਣ ਵਿੱਚ ਹੀ

ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ

ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਚ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ

ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਹਦ

ਦੇਸ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੀਆਂ

ਵੋਟਾਂ ਪੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ

ਸ਼ੀਵਾਜ਼ ਰੀਗਲ ਦੇ ਘੁੱਟ ਭਰਦਿਆਂ

ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ

ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਟਾ ਲਗਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ

ਸਲੱਮ ‘ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ

ਸਬਜ਼ ਬਾਗ਼ ਦਿਖਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

-----

ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪਾਸਾਰ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਅ-ਪੇਚ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਹਾਸਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ; ਉੱਥੇ ਰੰਗ, ਧਰਮ, ਨਸਲ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦ ਅਤੇ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਠੋਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ/ਸਮਾਜਿਕ/ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਢੰਗ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਰੰਗ, ਨਸਲ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾ ਕੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਢੰਡੋਰਾ ਪਿੱਟਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਹੀ ਦੁੱਧ ਧੋਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਮਨ ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਾਧਾਰਣ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ, ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ, ਨਸਲ, ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਦੰਗੇ-ਫਸਾਦ, ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਕਾਤਲ ਰਾਜਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪਾਲੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਹੀ ਗੁੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਗਿਰਜਿਆਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਸੱਪਾਂ ਵਾਂਗ ਫਨ ਫੈਲਾਈ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਖੁੱਡਾਂ ‘ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਮਚਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-25’ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਇਹ ਕੈਸੀ ਬਦਚਲਣ ਹਵਾ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ

ਹਰ ਕਸਬੇ, ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਹਰ ਦੇਸ਼ ‘ਚ

ਸੱਪ ਪਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਸ ਹੁਣ

ਫਰਕ ਏਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ

ਆਪਣੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲ

ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਣ ਬੈਠੇ ਹਨ

ਜਿੱਥੇ, ਉਹ ਨਿੱਕੇ, ਨਿੱਕੇ ਸਪੋਲੀਏ ਬਣ

ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੁਰਬਲ, ਕੁਰਬਲ ਕਰਨ

ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ

ਹੱਥਾਂ ‘ਚ ਬੰਦੂਕਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨਾਂ, ਗਰਨੇਡ ਲੈ

ਅੱਲਾ-ਹੂ-ਅਕਬਰ, ਬਜਰੰਗ ਬਲੀ,

ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਾਂ ਜੀਸਸ ਜੀਸਸ ਦਾ

ਜਾਪ ਕਰਦਿਆਂ, ਕਾਤਲ ਬਣ

ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਦਨਦਨਾਂਦੇ ਹਨ

ਤੇ ਫਿਰ, ਬਸ

ਬਾਗ਼ਾਂ ‘ਚ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲ ਮੁਰਝਾ ਜਾਣ

ਵਿਹੜਿਆਂ ‘ਚ ਚੋਗਾ ਚੁਗਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ

ਦਹਿਲਕੇ ਚੀਂ ਚੀਂ ਕਰ ਉੱਠਣ

ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਗੋਦੀ ਚੜ੍ਹੇ ਬਾਲ

ਡਰ ਨਾਲ ਵਿਲਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ

ਹੱਸਦੇ-ਵੱਸਦੇ ਘਰਾਂ ‘ਚ ਫਿਰ

ਬਿਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਹਰ ਪਾਸੇ

ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀਆਂ, ਵੱਢੀਆਂ, ਟੁੱਕੀਆਂ

ਬੱਚਿਆਂ, ਜੁਆਨਾਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ

----

ਪਰ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਜਾਂ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉਦੋਂ ਆਪਣਾ ਅਸਲੀ ਅਤੇ ਖੂੰਖਾਰ ਚਿਹਰਾ ਦਿਖਾਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਵੀਅਤਨਾਮ, ਗੁਆਟਾਮਾਲਾ, ਗਰਨੇਡਾ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਇਰਾਕ - ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕਬਰਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜਿ਼ਦ ਹੇਠ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਬੂਟਾਂ ਹੇਠ ਰੋਲ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਨਵ-ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਪਾਸਾਰ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਹਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਊਬਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਈਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਧੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

----

ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਲੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗਲਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਰਿਆ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਆਉਂਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵੱਸੇ ਹੋਏ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਪਾਣੀ ਹੇਠ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ। ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖਮਰੀ ਫੈਲ ਜਾਵੇਗੀ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੂ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਸ ਇਹੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਕਮਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-11’ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਚਿੰਤਾ ਕੁਝ ਇਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ:

ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ

ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਲਈ

ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ

ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ

ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ

ਇਸ ਪਰਲੋ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ

ਹਰ ਕੋਈ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਤਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ

ਵਾਧੂ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਦੀ

ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ-

ਕਾਲ ਪਵੇਗਾ

ਤਾਂ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਵੇਗਾ

ਲੂ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾਣਗੇ

ਤਾਂ ਯੋਰਪ ਦੇ ਦੇਸ ਹੀ

ਇਹ ਮੁਸੀਬਤ ਝੱਲਣਗੇ

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਵੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣਗੀਆਂ

ਤਾਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਹੀ

ਇਸ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜਨਗੇ

ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਪਾਸਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਤਾਂ ਮਿਡਲ ਈਸਟ ਹੀ

ਜੰਗ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਣੇਗਾ

ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਡੁੱਬਣਗੇ

ਤਾਂ ਵੀਨਸ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹੀ

ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਰੀ ਆਵੇਗੀ

ਹੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਵੇਗੀ

ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਸ ਕੈਨੇਡਾ, ਰੂਸ, ਚੀਨ,

ਫਿਜੀ ਜਾਂ ਬਰਾਜ਼ੀਲ ਹੀ ਹੋਣਗੇ

ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ

ਜਦ ਤੱਕ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ

ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ

ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਕਰਨ ਦਿਓ-

-----

ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦੀ। ਵਸਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਵਸਤ ਬਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵੀਂ ਪੌਦ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਈ ਜਾਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜ ਨਾਲੋਂ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੇ ਭਲੇ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਭਲਾ ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਪੌਦ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਰੋਲ ਮਾਡਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-38’ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ-

ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੈਲਾ ਨੇ ਨਸਲਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ

ਉਮਰ ਭਰ ਜੰਗ ਕਿਵੇਂ ਲੜੀ

ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ

ਮੀਲਾਂ ਲੰਬੀ ਲਹਿਰ ਕਿਵੇਂ ਉਸਾਰੀ

ਟੈਰੀ ਫਾਕਸ ਨੇ ਕੈਂਸਰ ਬਾਰੇ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ

ਇੱਕ ਲੱਤ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਕਿਵੇਂ ਦੌੜ ਲਗਾਈ

ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਬੀਮਾਰਾਂ ਲਈ

ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਲ ਪਲ ਕਿਵੇਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ

ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ‘ਚ

ਚਮਕਦਾ ਤਾਰਾ ਬਣਕੇ ਕਿਵੇਂ ਚਮਕਿਆ

ਹੋ ਚੀ ਮਿੰਨ੍ਹ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ

ਜ਼ਾਲਮ ਜੰਗ ਬਾਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ

ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਕਰਦੀ

ਕਿਣਕਾ ਕਿਣਕਾ ਹੋ ਕੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਖਿੰਡ ਗਈ

----

ਮੇਰੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ’ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ; ਪਰ ਇਸ ਨਿਬੰਧ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦੇ ਮੂਲ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ।

----

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਸਮੁੱਚਾ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਈਮੇਲ, ਡਿਜੀਟਲ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ, ਡਿਜੀਟਲ ਪ੍ਰਿਟਿੰਗ, ਸੈਟੇਲਾਈਟਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਾਇਰਲੈੱਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵੈੱਬ ਸਾਈਟਸ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਡਿਜੀਟਲ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਰੇਡੀਓ ਆਦਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸੁਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਮਨੁੱਖ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮਨੁੱਖ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਲਾਂ ਛਿਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਦਕਾ ਹੋਰਨਾਂ ਧਰਤੀਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ ਕਰੋੜਾਂ ਮੀਲਾਂ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਤੇ ਉਹ ਪੈਰਿਸ, ਮਾਸਕੋ, ਬੇਜਿੰਗ, ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਜਾ ਲੰਡਨ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰਕੇ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਲੋੜ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਦੀ। ਗਿਆਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਮਹਾਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਲਈ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਈਜਾਦਾਂ ਨੂੰ ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਜੌਰੀਆਂ ਭਰਨ ਲਈ ਅੰਧਾ ਧੁੰਦ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ - ਜਨ ਸਮੂਹ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਗਲੋਬਲੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਨੁਹਾਰ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸੁੱਖ ਸਮੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

----

ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਮੇਰੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬੜੀ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ-34’ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ:

ਸੁਣ ਰਹੇ ਹੋ ?

ਮੈਂ ਚੀਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ-

ਜਾਣਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿ

ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਚੀਖਣਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਦਿਨੀਂ

ਬੌਬ ਡਿਲਨ ਨੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ

ਅਕੂਸਟਿਕ ਗਿਟਾਰ ਨੂੰ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਗਿਟਾਰ ‘ਚ

ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ

ਸੁਖਿੰਦਰ - ਲੇਖ

ਵਰਤਮਾਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ – ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਲੇਖ

ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਹਾਇਕੂ’ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀਕਰਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨਿਮਖ’ 2008 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਚਨਾ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸਾਡੀ ਤੀਸਰੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕਵਿਤਾ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਠੋਸ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਹੇ ਨਾਲੋਂ ਅਣਕਿਹਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਦੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਸਾਦੀ ਵਾਕ ਬਣਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਾਹ ਵਿੱਚ ਕਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਇਹ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਪਾਠਕ ਸੁੰਨ ਸਮਾਧੀ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਤੀਸਰੀ ਅੱਖ ਰਾਹੀਂ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਮਾਨਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਾਇਕੂ ਦੇਖੋ:

ਮਹਾਂ ਨਗਰ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ

ਖਾ ਗੀ ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ

ਤਾਰੇ ਗਏ ਗੁਆਚ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਟੁੱਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨਕਲੀ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਿਆ ਬੰਦ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ ਮਾਣਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਭਰੀ ਰਾਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਉਸਨੂੰ ਆਨੰਦ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

----

ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੋਰ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਰੁੱਤ ਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤਕ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਠੰਢਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਠੰਢੀਆਂ ਸੀਤ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫੀ਼ਲੇ ਝੱਖੜਾਂ ਦਾ ਹਰ ਪਾਸੇ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਫਿਰ ਵੀ ਓਵੇਂ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ, ਘਰ, ਦਫਤਰ, ਕਾਰਾਂ, ਗੱਡੀਆਂ, ਬੱਸਾਂ - ਹਰ ਥਾਂ ਗਰਮ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੈ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਬਾਹਰ ਇੰਨੀਆਂ ਸੀਤ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਬਰਫਾਨੀ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮਹਿਜ਼ ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ੀਲਾ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕ ਨਿੱਘੀਆਂ ਟਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ:

ਬਰਫ਼ੀਲਾ ਝੱਖੜ

ਨਿੱਘੀਆਂ ਵਗਣ ਟਰਾਮਾਂ

ਵਸਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਟਰਾਂਟੋ

----

ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਦੀਆਂ ਮਹਿਜ਼ ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨਾਲੋਂ ਅਣਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ ਵਧੇਰੇ ਸਿਆਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਵਾਨ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਨਕਾਮੀਆਂ ਵੀ ਉਸਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਤੋੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ। ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਛਾਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸ ਅਣਕਹੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈ। ਦੇਖੋ, ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ:

ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਫੁੱਲਦਾਨ

ਖਿੱਲਰ ਕੇ ਵੀ ਖਿੜੀ ਰਹੀ

ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਸਕਾਨ

ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਕਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਹਾਇਕੂ:

ਪਿਆਸੀ ਰੂਹ

ਪਾਣੀ ਲੱਭੇ

ਸੁੱਕੇ ਖੂਹ

----

ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿੰਨੀ ਹਿੰਸਾ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿੰਨੇ ਤਲਾਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿੰਨੇ ਪਤੀ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਉਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਇਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾਵਸ ਮਾਪੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਬੇਜੋੜ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਬੇਜੋੜ ਮਰਦ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਿੱਦਿਅਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ, ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਕਿਸੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੀ ਬੇਜੋੜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਬਲਕਿ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੀਆਂ ਮੋਹ ਭਰੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਜੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਬੇਜੋੜ ਮਰਦ, ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ‘ਸੁੱਕੇ ਖੂਹਾਂ’ ਵਾਂਗੂੰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਆਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੜਫ ਤੜਫ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਖਾਲੀ, ਰੁੱਖੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੇਖੋ ਇਹ ਹਾਇਕੂ:

ਸੁੱਕੇ ਖੂਹ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ

ਪੰਛੀਆਂ ਪਾਏ ਆਲ੍ਹਣੇ

ਛੱਤੇ ਲਾਏ ਭਰਿੰਡਾਂ

----

ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਸਾਂਝ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ / ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ / ਟਾਊਨਹਾਊਸ, ਅਕਸਰ, ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ / ਡਰੱਗ ਅਡਿਕਟਸ / ਪਰਾਸਟੀਚੀਊਟਸ / ਦੱਲਿਆਂ / ਹਿੰਸਾਤਮਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੱਡੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਨਿਤ ਲੜਾਈ- ਫਸਾਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਟੋਰਾਂਟੋ, ਮਿਸੀਸਾਗਾ, ਮਾਲਟਨ, ਬਰੈਂਪਟਨ, ਵੈਨਕੂਵਰ ਅਤੇ ਕੈਲਗਰੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਬਿਲਡਿੰਗਾਂ ਦੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟਾਂ ਅਤੇ ਟਾਊਨ ਹਾਊਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ, ਅਕਸਰ, ਹੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

----

ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ, ਅਕਸਰ, ਆਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਵੇਰੀ ਕਵੀ ਇੱਕੋ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ:

ਹਰਿਮੰਦਰ ਪਰਿਕਰਮਾ

ਮਾਪੇ ਟੇਕਣ ਮੱਥਾ

ਬੱਚੇ ਵੇਖਣ ਮੱਛੀਆਂ

ਹਰਿਮੰਦਰ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੀ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਪੇ ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਜਨ-ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਤੈਰ ਰਹੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਖਿੱਚ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

ਮਾਂ ਸਿਖਾਵੇ ਏਕੰਕਾਰ

ਬੱਚਾ ਬੋਲੇ

ਸੁਪਰਕਾਰ ਸੁਪਰਕਾਰ

----

ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਵੀ ਮਹਿਜ਼ ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਸੰਖੇਪ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਅੰਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਰੱਬ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਕਰਨੀ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਸੀ। ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਰੱਬ ਕੋਲੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਪਰਕਾਰ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵ-ਪੂਰਨ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ, ਮਹਿਜ਼, ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਰਾਹੀਂ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦਾ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

----

ਅਸੀਂ, ਅਕਸਰ, ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਐਵੇਂ ਕਿਉਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਪਏ ਲੜਦੇ ਹੋ - ਬੰਦੇ ਬਣੋ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਤੇ, ਕੁੱਕੜ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀਆਂ ਤਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਬੱਚੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਉਦਾਹਰਣ ਬਣ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਵੀ ਬੜੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਹਾਇਕੂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਬੱਚੇ ਪਾਉਂਦੇ ਖਿੱਲੀ

ਇੱਕੋ ਵਿਹੜੇ ਖੇਡਣ

ਕੁੱਤੇ ਕੁੱਕੜ ਬਿੱਲੀ

----

ਨਵੀਂ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕਟਾਈ ਕਾਰਨ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਛੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਘੱਟ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਛੀ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਵੀ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈ:

ਨਵੇਂ ਘਰਾਂ ਲਈ ਥਾਂ

ਚੋਗਾ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜਿਆ ਪੰਛੀ

ਨਾ ਬਿਰਖ ਨਾ ਬੋਟ

----

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ‘ਨਿਮਖ’ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਲਸਚਸਪ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਇਕੂ ਤਾਂ ਜਾਪਾਨੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ; ਪ੍ਰੰਤੂ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀਕਰਨ ਬੜੀ ਹੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

----

ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਜੀਵੇ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਵਾਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨਾ ਏਨਾਂ ਅਹਿਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ / ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਕੰਮਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਦਾਦਾ/ਦਾਦੀ ਜਾਂ ਨਾਨਾ/ਨਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪਰ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਕਿਸੇ ਬੇਬੀ ਸਿਟਰ ਕੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਕੋਲ ਬੱਚਾ ਛੱਡ ਕੇ ਆਉਣ ਵੇਲੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫਿਕਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖੇਗੀ ਜਾਂ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਕੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਹੀ ਫਿਕਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਠੰਢ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਠੰਢ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖੇਗੀ ਜਾਂ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਰੇਡੀਓ/ਟੀਵੀ ਜਾਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਬੇਬੀ ਸਿੱਟਰ ਆਪਣੇ ਬੁਆਏ ਫਰੈਂਡ ਨਾਲ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਏਨੀ ਮਸਤ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਿਸ ਵੇਲੇ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬੱਚਾ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਰਫ਼ ਵਿੱਚ ਤੁਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੜਕ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਗੁਆਂਢੀ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚਾ ਕਿਸੇ ਅਪਰਾਧੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ। ਮਮਤਾ ਦੇ ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਹਾਇਕੂ ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਬਰਫ਼ ਪੈ ਰਹੀ

ਬੱਚਾ ਛੱਡ ਖਿਡਾਵੀ ਕੋਲ

ਮਾਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕੰਬਣੀ

----

ਪਰਵਾਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੇ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈ ਝਗੜਿਆਂ ਕਾਰਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਊਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਧੀਆਂ/ਪੁੱਤਰ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰਨ ਬਿਰਧ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਧੀਆਂ/ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਲਾਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ - ਫਿਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਭਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਧੀਆਂ/ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਧੀਆਂ/ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਹਦ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਡੇਅ ਕੇਅਰ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਹਾਇਕੂ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਦੀਆਂ, ਮਹਿਜ਼, ਤਿੰਨ ਸਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ:

ਉਲਝੇ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ

ਡੇ-ਕੇਅਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ

ਬਿਰਧਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣੇ

----

ਨਵੇਂ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਕੇ ਆਏ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਵੀ ਸਤਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਘਰ, ਖੇਤ, ਕੰਮ, ਦੋਸਤ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਖੇਡਾਂ, ਰਸਮੋੰ ਰਿਵਾਜ, ਫੁੱਲ-ਬੂਟੇ, ਮੌਸਮ, ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਾਦ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਬਹੁਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਖਾਹ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਅੰਬਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਨੂੰ ਫੂਡ ਮਾਰਕਿਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰਨਾਂ ਫਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਏ ਅੰਬ ਦਿਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਚਲ ਚਿਤਰ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਸਮੇਂ ਜੋ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਯਾਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ / ਪ੍ਰਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਅੰਬ ਚੂਪਦਿਆਂ ਜਾਂ ਅੰਬ ਖਾਂਦਿਆਂ ਹੱਸਦਿਆਂ/ਖੇਡਦਿਆਂ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪਲਾਂ ਦਾ ਹੇਰਵਾ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਹਾਇਕੂ ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਸੌਦਾ ਰਿਹਾ ਖ਼ਰੀਦ

ਪਰਵਾਸੀ ਚੁੱਕੇ ਅੰਬ

ਅੱਖੀਂ ਆਏ ਸਿੱਲ੍ਹ

----

ਹਾਇਕੂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨਿਮਖ’ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਾਇਕੂਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹਾਇਕੂ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੁਝ ਕੁ ਹਾਇਕੂਆਂ ਬਾਰੇ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਹਾਇਕੂ:

ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਕੋਸ਼

ਜੀਵਨ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ

ਮੌਤ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ

ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵ-ਪੂਰਨ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਤਰੱਕੀ ਸਦਕਾ, ਹੁਣ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮੱਦਦ ਰਾਹੀਂ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਨ ਸਿਰਫ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਬੱਚੇ ਦੇ ਲਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਵਿਗਿਆਨ-ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆਈ ਇਸ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮਿਦਿਆਂ ਸਾਰ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰਦਾ/ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਣੀ ਲੋਕ ਹੁਣ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਪਤਾ ਕਰਕੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸੋਚ ਲਈ ਸਾਡੇ ਅਨੇਕਾਂ ਗਾਇਕ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ‘ਪੁੱਤਰ ਮਿੱਠੜੇ ਮੇਵੇ’ ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਗਾ ਗਾ ਕੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਲਈ ਨਫ਼ਰਤ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

----

ਅਜਿਹੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਲਾਲਸਾਵਾਂ ਨੇ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਰ ਚੇਤੰਨ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰੇ। ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਵੀ ਇੱਕ ਜਾਗਰੂਕ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਦੁਆਉਂਦਾ ਹੈ:

ਅੰਬਰੀਂ ਧੂਆਂ

ਜਲ ਵਿੱਚ ਵਿਹੁ

‘ਵਾ ਵਿਚ ਰਾਖ

----

ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਦਮਸਤ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਦਨਦਨਾਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪਹਿਚਾਣ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹਿਤ ਨਿੱਜੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਸੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਗਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਵਉਸਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਫੈਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਅਜਿਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਨੇਕਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਉੱਠ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੰਡੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਦਰੜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਰਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ:

ਵਧ ਰਹੇ ਬਹੁਮੰਜ਼ਲੇ

ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਲ

ਸਰਕ ਰਿਹਾ ਪਰਛਾਵਾਂ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਦਾ ਹਾਇਕੂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਨਿਮਖ’ ਕੇਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਾਧਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫੀ ਦਿਲਚਸਪ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੀ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਪਾਠਕ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਭਰਵਾਂ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨਗੇ।